Τι είναι τα αρβανίτικα;

Από skroutz2000 Τρίτη, Σεπτεμβρίου 17, 2024

Τι είναι τα αρβανίτικα;

Με την ονομασία αρβανίτικη γλώσσα ή αρβανίτικα είναι γνωστές οι ποικιλίες της νότιας διαλέκτου της αλβανικής γλώσσας, της τοσκικής (στον βορρά της γειτονικής χώρας ζουν κυρίως οι γκέγκηδες) έτσι όπως αυτή η διάλεκτος χρησιμοποιείται στην

Ελλάδα από τις αρβανίτικες-ελληνικές κοινότητες (Λ. Τσιτσιπής).

Τα αρβανίτικα (arvanit^[1] και arbërisht) είναι μία διακριτή διάλεκτος της αλβανικής γλώσσας που ομιλείται στην Ελλάδα. Προερχόμενη από τα νοτιοδυτικά ιδιώματα της τοσκικής διαλέκτου του Μεσαίωνα και αποκομμένη^[2]^[3] από τον κύριο κορμό και τη μετέπειτα εξέλιξη της αλβανικής γλώσσας, διατηρεί στοιχεία των μεσαιωνικών αλβανικών,^[2] έχοντας παράλληλα επηρεαστεί σημαντικά από την ελληνική γλώσσα.^[2]^[4] Λόγω αυτών των ιδιαιτεροτήτων τα αρβανίτικα παρουσιάζουν σημαντικό ενδιαφέρον στον τομέα της μελέτης των ελληνοαλβανικών γλωσσικών σχέσεων^[3].

Στην έκδοση του 2008 του λεξικού του, ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης αναφέρει για τα αρβανίτικα: «Πρόκειται για µια αλβανικής προέλευσης διάλεκτο, η οποία βαθµηδόν - µια και οι Αρβανίτες ήταν πάντοτε δίγλωσσοι, αν δεν ήταν µονόγλωσσοι (οµιλητές της Ελληνικής)- υποχώρησε µπροστά στο γόητρο και στην επικοινωνιακή δύναµη της επίσηµης γλώσσας (της Ελληνικής). Σήµερα είναι πολύ λίγοι οι οµιλητές των Αρβανίτικων, µερικά µεγάλης ηλικίας άτοµα, τελευταία αποµεινάρια µιας διαλέκτου που µιλήθηκε πολύ περιορισµένα, σκόρπια και άτακτα επί πέντε και πλέον αιώνες, έχοντας διασωθεί για µακρό διάστηµα χρόνου µέσα από την προφορική παράδοση».^[6]

Σύμφωνα με τον Κώστα Μπίρη στο μνημειώδες βιβλίο του ''ΑΡΒΑΝΙΤΕΣ:' (Α' έκδοση

1960), «οι Αρβανίτες εμφανίζονται στην ιστορία του Βυζαντίου κατά τον 11οαιώνα συμπτωματικά ως μέτοχοι επαναστατικών κινημάτων.

Κατά την ίδια περίοδο όμως όταν το Δυρράχιον κλονιζόταν από την πίεση της Νορμανδικής επιδρομής, Αρβανίτες μετείχαν στον αγώνα

του Αλεξίου Α' και στον αρχηγό τους ενεπιστεύθη ο αυτοκράτωρ την άμυνα της πόλεως.

Αφότου δε κατέβηκαν Αρβανίτες στην Ήπειρο και στην νοτιότερη Ελλάδα έδειξαν την ανέκαθεν ελληνική συνείδησή τους όχι απλώς υπό την παθητικήν έννοια του όρου, αλλά υπό την πιο εύρωστη και ενεργόν εκδήλωσήν της.

Οι σημερινοί Αρβανίτες στη χώρα μας, Χριστιανοί Ορθόδοξοι στο θρήσκευμα, είναι απόγονοι των Αρβανιτών που αναφέραμε παραπάνω. Ένας από τους λόγους της καθόδου των προς το νότο,

ήταν και η πίεση που δέχονταν από τους Σέρβους.

Καθώς ήταν άριστοι γνώστες της πολεμικής τέχνης αξιοποιήθηκαν τόσο από τους Βυζαντινούς Δεσπότες του Μορέως όσο και από Φράγκους

ηγεμόνες ως στρατιώτες πεζικού, ιππείς και τοξότες.

Βασική ενασχόληση των Αρβανιτών σήμερα είναι η γεωργία. Τουςn συναντάμε κυρίως σε Αττική, Βοιωτία, βόρεια Πελοπόννησο, στη νότιο Εύβοια, στα μικρότερα νησιά γύρω από τις ακτές της Αττικής, της ΒΑ Πελοποννήσου και την Κέρκυρα.

Ήδη από τη δεκαετία του 1940 τα αρβανίτικα αρχίζουν να χρησιμοποιούνται ως δευτερεύουσα

γλώσσα εκτοπιζόμενα από τα ελληνικά.

Αρβανίτικες περιοχές του νομού Αττικής

Τα Βίλια (Ειδύλλια), η Μάνδρα, η Οινόη (Μάζι), ο Ασπρόπυργος, οι Ερυθρές (Κριεκούκι), το Πουρνάρι, το Πόρτο Γερμενό, η Ψάθα, η Μαγούλα, το Στενό, τα Αμπελάκια, ο Άγιος Σωτήρας (Αγιά Σωτήρα), τα Παλαιοκούνδουρα, η Περαχώρα, το Μούλκι, τα Μεσόγεια (Σπάτα οι απόγονοι της οικογένειας του Σπάτα), η Φυλή (Χασιά) και τα Άνω και Κάτω Λιόσια ('Ιλιον), το Γραμματικό, το Αγκίστρι, τα Μέθανα, η Τροιζηνία, το Καπανδρίτι, ο Αυλώνας, η Παιανία, το Κορωπί, η Κερατέα, ο Κουβαράς κ.α., Μαρκόπουλο Αττικής, Σαλαμίνα (Κούλουρη), Αιάντειο (Μούλκι).

Περιοχές

Γεωγραφική κατανομή Αλβανικών διαλέκτων

Τα αρβανίτικα, απαντώνται στον ελλαδικό χώρο (αν και όχι απαραίτητα στις ίδιες περιοχές με τη σύγχρονη εποχή) περίπου από τα μέσα του 13ου αιώνα^[5]. Ως αρβανιτόφωνες ή μέχρι σχετικά πρόσφατα αρβανιτόφωνες περιοχές στην Ελλάδα μπορούν να θεωρηθούν οι παρακάτω:

μέρος της Αττικής και της Βοιωτίας (με δυτικότερο όριο της αρβανιτοφωνίας το χωριό Στείρι Βοιωτίας)
το ανατολικό άκρο του νομού Φθιώτιδος (Λοκρίδα)
η νότια Εύβοια (μέχρι και το χωριό Αχλαδερή προς βορρά και με εξαιρέσεις την πόλη της Καρύστου, τον Πλατανιστό και το Μαρμάρι)
η βόρεια Άνδρος (μέχρι και τα χωριά Βουρκωτή και Απροβάτου προς νότο)
τα νησιά του Αργοσαρωνικού Σαλαμίνα, Αγκίστρι, Ύδρα, Σπέτσες και Πόρος
η Τροιζηνία και τα Μέθανα
η περιοχή των Γερανείων του νομού Κορινθίας,
το ανατολικό τμήμα της Κορινθίας (Σοφικό και η ευρύτερη περιοχή του πρώην δήμου Σολυγείας) αλλά και το Κλημέντι και γύρω χωριά
το μεγαλύτερο ανατολικό τμήμα του νομού Αργολίδος
μέρος του νομού Αχαϊας (δυτικά της Πάτρας)
μέρος της επαρχίας Τριφυλίας του νομού Μεσσηνίας (το Δώριο και τα γύρω χωριά, γνωστά ως Σουλιμοχώρια) που αποτελούν διοικητικά τους σημερινούς δήμους Δωρίου και Αετού
το χωριό Δάρας Αρκαδίας καθώς και ένας μικρός θύλακας στην περιοχή του τ.δήμου Ζάρακα Λακωνίας (Χάρακας, Πιστάματα, Λαμπόκαμπος,Ρηχέα).

Τον 19ο αιώνα τα αρβανίτικα ομιλούνταν και σε χωριά της Ηλείας, της Αρκαδίας και της επαρχίας Καλαβρύτων του νομού Αχαΐας.

Τα αρβανίτικα που ομιλούνται σε κάποια χωριά των νομών Θεσπρωτίας και Πρεβέζης, στον νομό Έβρου από απογόνους προσφύγων από τα αλβανόφωνα χωριά Μεγάλο Ζαλούφι, Ιμπρίκ Τεπέ, Παζάρ Δερέ, Γιλανλή, Αλτίν Τάς, Αμπαλάρ, Σουλτάνκιοϊ, Καρατζά Χαλήλ της Ανατολικής Θράκης, στις Μάνδρες Κιλκίς από τους απογόνους προσφύγων από τη Μανδρίτσα της Ανατολικής Ρωμυλίας, στο Νομό Ροδόπης (Παραδημή, Προσκυνητές κ.α.) καθώς και στα χωριά Λέχοβο, Δροσοπηγή και Φλάμπουρο Φλωρίνης, πρέπει να διακριθούν από τα αρβανίτικα της νότιας Ελλάδας, λόγω της ιδιαίτερα στενής τους συγγένειας με τη σύγχρονη νοτιοαλβανική (τοσκική) διάλεκτο. Σε σύγκριση με τις αλβανικές διαλέκτους των παραπάνω περιοχών, τα αρβανίτικα της νότιας Ελλάδας είναι σαφώς περισσότερο αρχαϊκά, κυρίως ως προς το λεξιλόγιο, και εγγύτερα προς τη μεσαιωνική μορφή της τοσκικής διαλέκτου.